Από την στιγμή που ο άνθρωπος δημιούργησε οργανωμένες κοινωνίες, διαπίστωσε πως αυτές έχουν την τάση να αλλάζουν.
Η εξέλιξη αυτή μέσα στο χρόνο αποδεικνύει ότι η αλλαγή της σύστασης αλλά και της δομής μιας κοινωνίας, είναι μια απολύτως φυσιολογική διαδικασία και εξαρτάται από τις πολιτικοκοινωνικές αλλά και από τις οικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής. Όσο πιο μεγάλη και πολύπλοκη είναι μια κοινωνία τόσο μεγαλύτερες είναι οι εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα στα μέλη της.
Η αντιπαλότητα αυτή απορρέει από τις έντονες ταξικές διαφορές αλλά και από την επιθυμία για κυριαρχία και εξουσία. Η ιστορία , λοιπόν, έχει αποδείξει ότι οι έντονες αναταράξεις στον ιστό μιας κοινωνίας επιφέρουν ξεσηκωμούς και αλλαγές. Τι γίνεται όμως όταν οι αναταράξεις αυτές είναι μικρότερης έντασης και πιο ύπουλες; Τι γίνεται όταν αρχίζουμε να συμπαθούμε τον εξουσιαστή μας; Τότε μιλάμε για μια «άρρωστη» κοινωνία.
Επειδή αυτήν η κατάσταση έχει να κάνει με την ίδια τη ψυχολογία της κοινωνίας απέναντι στους κραδασμούς, θα δανειστούμε δύο όρους της σύγχρονης ψυχολογίας για να ερμηνεύσουμε την ανεξήγητη στασιμότητα αλλά και την θυματοποίησή της. Είναι το σύνδρομο του «βραστού βατράχου» και το σύνδρομο της «Στοκχόλμης».
Σσ
Η ονομασία του συνδρόμου του «βραστού βατράχου» οφείλεται στο βιβλίο του Γάλλου φιλοσόφου και συγγραφέα Οlivier Clerc με τίτλο «invaluable lessons from a frog: seven life-enhancing metaphors». Στην διδακτική του ιστορία περιγράφει ένα πείραμα κατά το οποίο τοποθετούμε ένα βάτραχο μέσα σε μια κατσαρόλα με νερό, βράζοντάς το σταδιακά. Αν η θερμοκρασία του νερού αλλάξει απότομα ο βάτραχος θα εκτιναχθεί από την κατσαρόλα και θα φύγει. Έχει αποδειχθεί όμως ότι αν η θερμοκρασία αυξάνεται διαδοχικά με ρυθμό 0,02 βαθμούς κελσίου ανά λεπτό τότε ο βάτραχος προσαρμόζεται στην νέα θερμοκρασία ,κάθε φορά και παραμένει στο νερό. Στο τέλος , όταν το νερό αρχίζει να βράζει, εξαντλημένος από την ενέργεια που ξόδευε κάθε φορά για να προσαρμοστεί , βράζει και πεθαίνει.
Οι διδακτικές προεκτάσεις του πειράματος είναι πολλές και αναφέρονται τόσο στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά όσο και στο σύνολο των κοινωνιών μας. Είναι φανερό πως τα εξουσιαστικά κέντρα βρίσκουν κατά καιρούς τρόπους για να επιβάλλονται αθόρυβα στις μάζες.
Επειδή οι απότομες κυριαρχικές πρακτικές προκαλούν μεγάλες αντιδράσεις ,δεν επιφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Έτσι , λοιπόν, τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε ότι πολλά κεκτημένα της ανθρωπότητας χάνονται. Αναφερόμαστε στις ανθρωπιστικές αξίες , στα εργασιακά δικαιώματα , στην προστασία του περιβάλλοντος , κ.α.
Ενώ τέτοιου τύπου αναταράξεις , αν γίνονταν βίαια, θα επέφεραν γενικό ξεσηκωμό, στην πραγματικότητα δεν έχει υπάρξει καμιά σοβαρή αντίδραση. Γιατί; Μα φυσικά , διότι οι αλλαγές που επιβάλλει η εξουσία είναι πολύ μικρές και διαρκείς. Οπότε είμαστε οι βραστοί βάτραχοι του πειράματος. Ειδικά η χώρα μας, από την αρχή της μεταπολίτευσης έως και τα τελευταία χρόνια της κρίσης δεν είναι τίποτα άλλο από ένας βάτραχος που βράζει διαρκώς. Το νερό είχε την ιδανική θερμοκρασία στα χρόνια πριν την κρίση.
Τώρα όμως αρχίζει να βράζει επικίνδυνα. Οι πολίτες όμως έχουν συνηθίσει στη δυσφορία…έχουν κουραστεί και δεν έχουν την δύναμη να «πηδήξουν» έξω. Η κατσαρόλα τους είναι ο καναπές τους. Γινόμαστε κάθε μέρα μάρτυρες μικρών αλλαγών στις ζωές μας που δεν δίνουμε καν σημασία. Αλλαγές που αφορούν το βιοτικό μας επίπεδο , τις ελευθερίες μας , την παιδεία μας , τη δημόσια υγεία μας , την εργασία μας. Αλλαγές όμως που σιγά σιγά συσσωρεύονται και αναδεικνύουν την καταστροφή.
Το δεύτερο σύνδρομο , από το οποίο βλέπουμε να πάσχει η κοινωνία μας είναι το σύνδρομο της «Στοκχόλμης». Το όνομά του έχει προέλθει από μια ληστεία που έγινε τον Αύγουστο του 1973, σε υποκατάστημα της τράπεζας Kreditbanken στο Norrmalmstorg, στην κεντρική Στοκχόλμη της Σουηδίας. Δύο ένοπλοι άνδρες εισέβαλαν σε αυτήν και απήγαγαν 4 υπαλλήλους της τράπεζας, τους οποίους κράτησαν ως ομήρους για 6 μέρες σε θησαυροφυλάκιο της τράπεζας Sveriges Kreditbank. Μετά τη σύλληψη των δραστών, οι όμηροι προσπάθησαν να συλλέξουν χρήματα, για να ενισχύσουν οικονομικά τον δικαστικό αγώνα των απαγωγέων τους και αρνήθηκαν μάλιστα να καταθέσουν εναντίον τους.
Το σύνδρομο αναφέρεται στην ανεξήγητη έλξη του θύματος για τον θύτη και στην ανικανότητα του πρώτου να απομακρυνθεί από τον δεύτερο. Πολλές φορές το θύμα ,παρόλη την κακοποίηση που μπορεί να έχει δεχθεί , δικαιολογεί την συμπεριφορά του θύτη και μερικές φορές την μιμείται. Προφανώς και αυτήν η κατάσταση έχει πολιτικοκοινωνικές προεκτάσεις.
Η σχέση θύτη-θύματος μπορεί να παραλληλιστεί με αυτήν του κράτους-πολίτη…τουλάχιστον στη χώρα μας. Μετά από δεκαετίες «κακοποίησης» των πολιτών με ψεύδη , κατασπατάληση του δημοσίου πλούτου και σκάνδαλα, ο πολίτης-θύμα δικαιολογεί και μιμείται το κράτος-θύτη. Για ανεξήγητους λόγους αναπαράγει με την ανοχή του και την ψήφο του μία δυσάρεστη κατάσταση η οποία οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα. Η ανεξήγητη αυτή συμπάθεια προς ένα διεφθαρμένο κράτος ,που επιβάλλει βάρβαρες πολιτικές σε μια κοινωνία ,δεν έχει μόνο ψυχολογικής φύσεως ρίζες αλλά και βαθιά ταξικές.
Οι ανισότητες που δημιουργούνται λόγω των καπιταλιστικών καθεστώτων, αυξάνουν τις πιθανότητες μίμησης των εξουσιαστικών πρακτικών αλλά και την άντληση προτύπων από τον χώρο των διεφθαρμένων ηγετών. Αυτή η προσκόλληση της κοινωνίας στην διαφθορά της εξουσίας καθώς και η απάθειά της στις σταδιακές αλλαγές που της επιβάλλονται συνθέτουν την σύγχρονη Πολιτεία. Μια πολιτεία που νοσεί.
Σε μια αρχαία Πολιτεία και συγκεκριμένα στην Πολιτεία του Πλάτωνα ,συναντάμε τις αιτίες που μπορούν να κάνουν μια κοινωνία να νοσήσει από τα παραπάνω σύνδρομα .Σύμφωνα, λοιπόν , με τον αλληγορικό μύθο της σπηλιάς του Πλάτωνα , όλοι οι άνθρωποι ζούνε αλυσοδεμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο με τέτοιο τρόπο ώστε, να διακρίνουν σε έναν τοίχο τις σκιές που προβάλλονται από μία αναμμένη φωτιά. Βλέπουν ,λοιπόν, τις σκιές των αντικειμένων και όχι τα ίδια τα αντικείμενα. Όταν κάποιος από τους ανθρώπου καταφέρει να απαλλαγεί από τα δεσμά του και βγει από την σπηλιά θα αντικρύσει τον Ήλιο (την αλήθεια). Μπορεί να τυφλωθεί από αυτόν αλλά μπορεί και να συνηθίσει το φως. Είναι φανερό πως ο μύθος αναφέρεται στην παιδεία και στην καλλιέργεια.
Οι κοινωνίες νοσούν όταν δεν έχουν γερές βάσεις. Η μεγαλύτερη άμυνα στα σύνδρομα είναι η εμπιστοσύνη στο μυαλό μας και όχι στις αισθήσεις μας ,που πολλές φορές μπορούν να μας απομακρύνουν από την πραγματικότητα. Η εξουσία μπορεί να μας προβάλλει τις παραισθήσεις ως πραγματικότητα με πολλούς τρόπους. Παραδείγματος χάριν με τα Μ.Μ.Ε. και την παραπληροφόρηση. Η αντοχή στην προπαγάνδα και η γνώση της πραγματικότητας επιτυγχάνεται μόνο με έναν καλλιεργημένο νου.
ω
Ο μύθος του σπηλαίου καταλήγει πως οι άνθρωποι που είδαν το πραγματικό φως ,νιώθουν την ανάγκη να επιστρέψουν στη σπηλιά και να διδάξουν στους υπολοίπους την αλήθεια. Επειδή όμως πλέον δεν αντέχουν στο σκοτάδι, μπορεί να δεχθούν τις αντιδράσεις αλλά και το μίσος τους, το οποίο απορρέει από την άγνοια. Τα κοινωνικοπολιτικά σύνδρομα υπάρχουν αλλά μπορούν να θεραπευτούν με πολλές δόσεις παιδείας. Είναι επιτακτική ανάγκη και χρέος όλων μας να προετοιμάζουμε τις αλλαγές των κοινωνιών μας. Γιατί μια κοινωνία χωρίς συνειδητές αλλαγές είναι μια νεκρή κοινωνία.
