Το αγροτικό κίνημα από την σκοπιά του Ζήση Σκάρου
Τα ιστορικά γεγονότα και οι λαϊκοί αγώνες μετουσιώνονται σε μία απαράμιλλη τέχνη του λόγου, αλλά πάντοτε με σεβασμό στην ανόθευτη αλήθεια. Το αγροτικό κίνημα της χώρας (με έμφαση στα θεσσαλικά γεγονότα), το οποίο τόσο αναλυτικά και γλαφυρά μελετήθηκε από τον Ζήση Σκάρο, έγινε ένα έργο, αληθινά επικό, στο οποίο ο συγγραφέας καταγράφει μυθιστορηματικά την εξέγερση των Θεσσαλών κολίγων, από το 1854 και μετά! Η εποποιία του αγροτικού-λαϊκού κινήματος των Θεσσαλών αγροτών και συμπατριωτών του δίνεται από τον Σκάρο με νεύρο, με το αναγκαίο ύφος και με άκρως εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση.
Του Κωνσταντίνου Δ. Αποστολόπουλου,
Ομ. Καθηγητή Πανεπιστημίου, Λογοτέχνη-Συγγραφέα
Στις «Ρίζες του Ποταμού» η φαντασία του συγγραφέα σφυρηλατείται πάνω στη βαθιά γνώση της θεσσαλικής αγροτικής ζωής• και τα υλικά της ζωής αυτής τα μεταπλάθει αισθητικά, σύμφωνα με τους νόμους της γνήσιας τέχνης. Εικόνες κοινωνικές, πολλές και ποικίλες, κοινωνικοί σχηματισμοί και σχέσεις ανάμεσα σε άτομα και τάξεις, ανθρώπινοι τύποι και καταστάσεις ιδιαίτερα χαρακτηριστικές, όλα μαζί αναμειγνύονται και συμπλέκονται κατά έναν τρόπο υπέροχα ταιριαστό, ώστε να γίνονται καθαρή παράσταση ζωής.
Τα ιστορικά περιστατικά συγχωνεύονται μεθοδικά μέσα στις σκηνές της καθημερινότητας και δίνουν την ιστορική και κοινωνική φυσιογνωμία της Θεσσαλίας, από την τουρκοκρατούμενη περίοδο μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και λίγο πιο ύστερα. Από την εικονική αυτή παράσταση ζωής, προβάλλονται με φυσικότητα και απίστευτη άνεση οι συνθήκες της ζωής, οι χαρακτήρες των ανθρώπων, η ψυχολογία των αφεντάδων (Τούρκων και Ρωμιών).
Αξιοσημείωτος είναι ο τρόπος με τον οποίο δίνεται η ψυχολογία των αγροτών Θεσσαλών (Ραγιάδων πρώτα, κολίγων στη συνέχεια) με τη μνησικακία τους και την απόκρυφη (και δικαιολογημένη, βέβαια) οργή τους, που φαντάζει έτοιμη να ξεσπάσει σε κάθε ευνοϊκή περίσταση, δείγμα και αυτή του χαρακτήρα του λογοτέχνη, που αισθάνεται πως ο ίδιος το άδικο το ζει «μέσα από την κούνια του», καθώς τον τροφοδοτούν ακατάπαυστα οι ρίζες του ποταμού, από τα Κανάλια, τον Θεσσαλικό Κάμπο και αργότερα από την Αντίσταση στον αιμοβόρο Κατακτητή.
Το 1950, έτος που ξεκινάει να σχεδιάζεται ο πρώτος και μεγαλύτερος τόμος του περισπούδαστου αυτού έργου, όλα έχουν τελειώσει: Ραγιάδες, Κολίγοι, και αργότερα Πόλεμος και Αντίσταση. Και ο Σκάρος, φορτωμένος με την ιστορία του τόπου του, τα βιώματά του, την όμορφη ιδεολογία του για τον κοινωνικό άνθρωπο, αλλά και με αμείωτο τον στοχασμό του για κοινωνική δικαιοσύνη, δίνει ξεκάθαρα, ύστερα από υπερβατική προσπάθεια, τις αντιθέσεις των ανθρώπων στον τόπο του για μία μακρά περίοδο (σχεδόν εκατό χρόνων). Αρχικά, ολοκληρώθηκε και πρωτοδημοσιεύτηκε το 1960 ο πρώτος τόμος, που έχει ως προέλευση τα ενθυμήματά του από τη γιαγιά και τους παππούδες στα Κανάλια της Καρδίτσας (τίτλος αυτού του τόμου: Ραγιάδες και Κολίγοι).
Εδώ επιθυμώ να τονίσω ότι ακόμα και σήμερα συνεχίζεται η έρευνα, για το κατά πόσο οι αγρότες Θεσσαλοί του Κάμπου ήταν καλύτερα ως Ραγιάδες (στους Τούρκους) ή ως Κολίγοι (στους Ρωμιούς Τσιφλικάδες). Δυστυχώς!
Τα άλλα έργα του Ζήση Σκάρου
Ο δεύτερος τόμος, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1966 με τίτλο «Αστοί και Εργάτες», δίνει την οργανωμένη συνδικαλιστική παρουσία (αλλά και πολιτική, συνάμα) που προέκυψε στη χώρα μας και φθάνει μέχρι το 1930. Και τέλος, ο τρίτος τόμος, με τίτλο «Αντίσταση και Πόλεμος» εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1979 και ξεκινάει με την παγκόσμια οικονομική κρίση στην περίοδο του Μεσοπολέμου, τελειώνει δε με την αντιφασιστική νίκη και το τέλος του Ναζισμού.
Οι πηγές των ιδεών του Ζήση Σκάρου
Για να δώσω τις ρίζες του Ζήση Σκάρου και τις πηγές «του ποταμού» των ιδεών του, των πολυποίκιλων βιωμάτων του και του πολυτάλαντου χαρακτήρα του, χρησιμοποίησα το μεγαλύτερο και βασικότερο έργο του, το τρίτομο επικό του έργο «οι Ρίζες του Ποταμού», καθώς αυτό αποτελεί την ανθρωποοικολογία του και δείχνει κατά τη γνώμη μου και ό,τι άλλο θα μπορούσε ν’ αντλήσει κανείς και από τα άλλα του έργα, μικρότερα σε μέγεθος, μέγιστα όμως ως λογοτεχνήματα. Και αναφέρομαι κυρίως στα πεζογραφήματα και λιγότερο στον γραπτό έμμετρο λόγο του. Άλλωστε και ο ίδιος μάλλον πεζογράφος αισθανόταν, άσχετα αν ήταν πολύπροικος από τη Φύση και τον Δημιουργό του.
Ο Ζήσης Σκάρος, σ’ όλη του τη ζωή έζησε έντονα, δημιουργικά και ανέδειξε όλα τα τάλαντα που είχε μέσα του. Μάλιστα, η ανάδειξή τους αυτή έγινε κατά τρόπο ακατάπαυστο! Στη ζωή του δεν υπήρξαν παύσεις. Από τα Κανάλια (των παιδικών του χρόνων και του Δημοτικού του Σχολείου) και από τις γυμνασιακές του σπουδές στην πόλη της Καρδίτσας, μέχρι την Αντίσταση κατά των Γερμανών, και αργότερα μέχρι τον αντιδικτατορικό του αγώνα (κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών) ο ήρεμος και μειλίχιος, αλλά ενάντιος κατά πάσης φύσεως κοινωνικών αδικιών Ζήσης Σκάρος, τα έκαμε όλα• δεν άφησε τίποτα να πάει χαμένο. Έγραψε, έγραψε, έγραψε! Με την ψυχή του! Και παράλληλα, έδρασε, έδρασε, έδρασε• και πάλι με την ψυχή του! Με αυτή την καναλιώτικη ψυχή, που ήταν αληθινά ξέχωρη.
Όταν έφυγε
Όταν το 1997 (σε ηλικία ογδόντα ετών) έφυγε από τη ζωή ήρεμα, υπερβολικά γαλήνια, άφηνε πίσω του ένα τεράστιο, αληθινά μνημειώδες έργο, συγγραφικό, λογοτεχνικό και έργο απαράμιλλης δράσης υπερβατικού επιπέδου, που είχε πάντοτε ως σκοπό του τον άνθρωπο.
Ο Σκάρος αγαπούσε την κοινωνική δράση, τη συλλογικότητα, τον συνεργατισμό και κάθε προσπάθεια που μπορούσε να βοηθήσει τον κόσμο να ζήσει καλύτερα. Μέσα του γνώριζε καλά (καθώς όπως αρχικά αναφέρθηκε, το κατάλαβε και το βίωσε από μικρός) πως το μεγαλύτερο αμάρτημα από καταβολής κόσμου είναι «η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο». Και είχε βάλει σκοπό της ζωής του να συντελέσει στην εξάλειψή του. Με το λογοτεχνικό του ταλέντο, την απίθανη γραφίδα του και τον πολυπροικισμένο χαρακτήρα του, καθημερινά το προσπαθούσε, και με κίνδυνο της ζωής του ακόμα πολλά πετύχαινε. Και συνεχίζει, ακόμα και σήμερα, να πετυχαίνει με τον πλούτο τού έργου που μας άφησε!
*Το παραπάνω κείμενο παρουσιάστηκε στην εκδήλωση της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, που έγινε στην Αθήνα προς τιμήν του αείμνηστου Καναλιώτη λογοτέχνη και επίτιμου Προέδρου της Ζήση Σκάρου.
